පරාක්‍රම සමුද්‍රය
පරාක්‍රම සමුද්‍රය නමින් හැදින්ෙවන ෙමම මහා වාරිකර්මාන්තයේ අැති විශාලත්වය නිසාම ඊට ඒම නම ලැබී තිෙබ්.මේසා විශාල ජල ප්‍රමාණයක් දක්නට ලැබෙනුයේ ඒය වැව් කිහිපයක් ඒක් කොට තනනු ලැබු දැවැන්ත වාරිකර්මාන්තයක් නිසාය.තෝපා වැව, දුබුටුළු වැව හා ඒරමුදු වැව ඒක් කොට මෙම මහා වාරිකර්මාන්තය කර තිබේ.
පොත්ගුල් වෙහෙර
පරාක්‍රම සමුද්‍රයේ වෑ කණ්ඩිය අසල, නගරයේ දකුණු දිගින් පිහිටා අැති නටබුන් සමූහය පොත්ගුල් විහාර සංකීර්ණයට අයත්වේ. 1 වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා විසින් මෙය නිර්මාණය කරන ලදී. අනෙකුත් ගොඩනැගිලි වලින් හුදකලාව පිහිටා අැති මෙය මාලක කිහිපයකට අනුව චතුරස්‍රාකාර ස්වරූපයකින් ඉදිවූවකි.මෙම ස්ථානය ප්‍රසිද්ධියට පත්ව අැත්තේ පොළොන්නරු යුගයට අයත් පුස්තකාල ගොඩනැගිල්ලක් වශයෙනි.
පොත්ගුල් වෙහෙර ප්‍රතිමාව
පොත්ගුල් වෙහෙරේ විහාර සීමාවට උතුරින් කුඩා පර්වතයක නෙලා අැති ප්‍රතිමාව දකුණු දෙස බලා සිටී.උසින් අඩි ඒකොළහමාරක් වූ මෙය මනාව නිමවන ලද්දකි.මේ පිළිබද ප්‍රධාන මත දෙකක් වේ.ඉන් ඒකක් මෙය 1වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ ප්‍රතිමෙවක් බවයි.අනෙක මෙය සෘෂිවරයකුගේ බවයි.ශිල්ප ෙශෙලියට අනුව ක්‍රි.ව. 12 වන සියවසේ කරන ලද්දක් සේ අනුමාන කළ හැකිය.
කුමාර පොකුණ
පොළොන්නරුවේ රජ මාළිගා භූමියේ ඒහි පවුරට පහළින් පහළ මළුවක පිහිටා අැති මගුල් පොකුණ දැන් හදුන්වන්ෙන් කුමාර පොකුණ නමිනි.මෙය සම්පූර්ණයෙන්ම ගලින් නිමවූවකි.උතුරු දකුණු දිග අඩි 38ක් වන මෙහි නැගෙනහිර බටහිර දිග අඩි 44ක් වේ.ගල් මූනත් ඉහල සිට පහළට කුඩා වේ.ඒබැවින් ඒහි පතුලේ දිග පළල අඩි 31ක් සහ අඩි 27ක් වේ.බටහිරින් වූ පියගැට පෙළකින් පොකුණට බැසිය හැකිය.ඒහි ෙදාරටුව දෙපස ගලින් කල සිංහ රූප දෙකකි.
ථූපාරාම පිළිම ගෙය
දළදා මළුව යයි හදුන්වනු ලබන පොළොන්නරුවේ අැතුළු නගරයට උතුරින් පිහිටි තරමක් උස් වූ භූමි මට්ටමින් යුත් චතුරස්‍රාකාර කොටසේ පිහිටා අැති ථූපාරාමය වූ කලී සමිපූර්ණ ගඩොලින් තැනු පැරණි පිළිම ගෙය .1 වන පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ කාලයේ කරවන ලදැයි සිතිය හැකි, මෙය ගෙඩිගේ සමිප්‍රදායට තැනූවක් වන අතර පොළොන්නරුවේ තවමත් ඉතා හොදින් අාරක්ෂා වී අැති ඒකම ගොඩනැගිල්ල වේ.
වටදාගේ
ලංකාවේ ඉදි වී අැති වටදාගෙවල් අතර පොළොන්නරුවේ වටදාගෙයට හිමි වනුයේ අද්විතීය තැනකි.නිශ්ශංකමල්ල රජුගේ දළදා මළුව සෙල් ලිපියට අනුව මෙය කරවන ලද්දේ ලක් විජය සිගු සෙනෙවි තාවුරුනාවන් විසිනි. පොළොන්නරුවේ වටදාගෙය සතු වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ විමසීෙම් දී පෙනෙන්නේ කුඩා ස්ථූපයට මැදි කොට ඒ වටා ගොඩනගන ලද වටකුරු දා ගෙයක් බවය.
නිශ්ශංකලතා මණ්ඩපය
නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා දළදා මළුෙව් කරවන ලද අලංකාර ගල් ටැම් සහිත මණ්ඩපය මෙනමින් හැදින්වේ.දකුණින් ථූපාරමයත්, උතුරින් අැති ගඩොලින් කල පිළිමගෙයටත් මැදිව පිහිටි මේ ගොඩනැගිල්ල දළදා මළුවේ බටහිර ද්වාර මණ්ඩපයට අාසන්නයේම දක්නට පිළිවන.ඉහළට නැගී ගිය නෙළුම් දඩුවක් අාකාරයේ වූ ගල් ටැම් අටක් ශිලාමය වේදිකාවක නංවා තිබෙනු පෙනේ.මින් ඒකක උස අඩි අටයි අගල් හතරක් පමණය.
ගල් විහාරය
ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණි ප්‍රතිමා අතර විශිෂ්ඨ ගනයේ ලා සැලකෙන බුද්ධ ප්‍රතිමා සහිත වූ විහාරය අතීතයේ හැදින්වූයේ උත්තරාරාමය නමිනි.දෙමළ මහා සෑයට නුදුරෙහි පර්වතය බිදවා මෙය සාදවා තිබේ.මෙම පර්වතයේ නෙලා අැති පිළිම අතර හිදි බුදු පිළිම දෙකක්, හිටි පිළිමයක් සහ සැතෙපන පිළිමයක් ද වේ.ගල් තලයේ උපරිම ප්‍රයොජනය ගන්නා අටියෙන් ඒහි තැනින් තැනට වූ උස ප්‍රමාණයන් සලකා පිළිම නෙලා තිබේ.
